[E.T.]

Dlatego bliższe prawdy jest twierdzenie, że byt określa świadomość i jednocześnie - świadomość określa byt. Nie "albo albo" tylko "i".

Oczywiście, że to działa w dwie strony. Tak jak Dawkins w "Ślepym zegarmistrzu" podkreśla, że środowisko dla poszczególnych genów tworzą w pierwszej kolejności inne geny tego samego organizmu i musi on (gen) z nimi współgrać, tak samo "memy" istnieją w środowisku innych niematerialnych wytworów kultury tego samego rodzaju. Stąd nie dziwne, że w naszej kulturze od tysiącleci świetnie ma się dyskurs uspójniający te różne twory ludzkich umysłowości, zwany np. filozofią (a w ramach filozofii mamy etykę), a w każdym umyśle ludzkim nie grzeszącym głupotą toczą się takie uspójniające monologi. Zresztą nie tylko do produkowania koherentnych zbiorów przekonań służy tego rodzaju namysł, ale też do przekraczania aktualnych uwarunkowań, tworzenia nowych pojęć, nowych paradygmatów rozumienia siebie i świata. Oczywiście wszystko to ściera się z rzeczywistością naszego bytowania, ale ma na nią również wpływ. Tak samo jak mutacje genomów w trakcie ewolucji tworzą nowe okazje, oddziałują zwrotnie na środowisko.

Inna sprawa, że Twoje skupienie na perspektywie jednostkowej jest czymś skrajnie obcym pilastrowej umysłowości. On to zupełnie olewa, dla niego istotne są procesy wielkoskalowe. Dlatego nie dziwne, że gardzi psychologią czy filozofią, chociaż te mogą mieć kapitalne znaczenia dla jednostki (i realnie poprawiać jej los). Powiedzmy sobie: w zależności od tego, co kogo interesuje, gdzie indziej będzie szukał odpowiedzi. Niektórym jednak wydaje się, że poza ich obszarem zainteresowań nie istnieją istotne pytania. Tymczasem jest cały rozległy krajobraz problemów, na które szanowane przez pilastra nauki i jego religia nie mają zadowalającej odpowiedzi. Niech on sobie jednak żyje w tym swoim ubóstwie światopoglądowym, skoro tak bardzo zabolałby go dysonans poznawczy związany z odkryciem tych lądów.