[Vanat]

"Wolność ma tyle wspólnego z wolnością gospodarczą, co krzesło z krzesłem elektrycznym"

Wiem, że jest tu wielu zwolenników "wolności gospodarczej". 
Jestem ciekaw jak definiujecie ten termin i jakim widzicie związek wolności gospodarczej z wolnością jako taką.

Poniżej przedstawiam swoje poglądy na ten temat jako zagajenie dyskusji, oczywiście jeśli macie inną wizję wolności i wolności gospodarczej - przedstawiajcie.

Najpierw jednak muszę powiedzieć kilka słów o wolności samej w sobie.
Ja przyjmuję, że wolność to: brak przymusu, możliwość działania zgodnie z własną wolą. Tak rozumiana wolność podmiotu będzie ograniczana wolnością innych podmiotów. 
Nie jest więc możliwa pełna wolność więcej niż jednego podmiotu (chyba, że podmioty nie będą wchodziły ze sobą w żadna interakcję), gdyż działanie zgodne ze swoją własną wolą, oznaczać będzie przymus wobec innych - jeśli zapragnę czegoś, to to biorę, bez względu czy ma jakiegoś właściciela; jeśli zapragnę byś ty czegoś mojego nie brał, to nie możesz tego zrobić.

Możliwa jest pełna wolność wszystkich podmiotów w obszarze niczyim (zwana strategią legalisty), czyli jeśli zapragnę czegoś, to to biorę pod warunkiem, że dotychczas nie ma to właściciela. Z powyższego wynika, że im mniej własności, tym możliwa jest większa wolność legalistów, gdyż mniejsza jest szansa że wchodzą w zakres wolności innych podmiotów. Co jednak z sytuacją, gdy jakiś legalista weźmie w wieczne posiadanie wszystko, co nie ma dotychczas właściciela? Np. konkwistador dopływa do nowego lądu i stwierdza, że od teraz będzie jego. By strategia legalisty błyskawicznie nie skończyła się dominacją jednego podmiotu, który pierwszy wpadnie na pomysł wzięcia wszystkiego we władanie, konieczne jest przyjęcie jasnych reguł, co i na jakich zasadach może być brane w posiadanie (np. coś jest wyłącznie moje, tak długo, jak z tego korzystam, gdy przestaje korzystać uwalniam to i inny może skorzystać).
W sytuacji, gdy wszystko ma już właścicieli, strategia legalisty traci sens, bo skazuje każdego kolejnego nowego legalistę na całkowity brak wolności.

Bez względu na powyższe będą pojawiać się obszary sporne - czyli takie gdzie zapragnę czegoś, co ma już właściciela. 
W takich wypadkach mogę podjąć negocjacje, ustalając na jakich warunkach właściciel może odstąpić owo dobro. W wyniku negocjacji następuje wymiana dóbr. Wzajemnie rezygnujemy ze swej wolności do przejęcia dobra należącego do partnera wymiany. 
Zachowana jest tu dobrowolność obu podmiotów, ale nie ich pełna wolność, gdyż pełna wolność któregoś z podmiotów, jak zaznaczyłem na wstępie, miała by miejsce, gdyby ów podmiot nie był przymuszony rezygnować, w ramach wymiany, ze swojego dobra. Owa dobrowolność wynika z zaakceptowania reguły szacunku dla cudzej własności.

Wolność gospodarcza może być wiec rozumiana jako dobrowolność wchodzenia w relacje ekonomiczne i dobrowolność kształtowania tych relacji, przez podmioty będące w takiej relacji.

Tu jednak pojawiają się trzy problemy: iluzja powszechnej dobrowolności wymiany ekonomicznej, bariera racjonalności renegocjowania kontraktu, oraz paradoks rezygnacji z wolności.

Żeby dobrowolność wymiany mogła zaistnieć, oba podmioty muszą mieć możliwość odmowy wymiany, jeśli jej warunki uznają za niekorzystne. 
W praktyce, jeśli piekarz nie przyjmie proponowanej przeze mnie ceny za chleb, to może mi go nie sprzedać, a jeśli ja nie przyjmę proponowanej przez niego ceny za chleb to mogę go nie kupić. 
Co w sytuacji, gdy jeden z podmiotów nie ma możliwości odstąpić od wymiany? Co jeśli piekarz jest jedynym sprzedawca żywności i tylko u niego mogę kupić cokolwiek do jedzenia? Odmowa kupna chleba po zaproponowanej przez niego cenie oznacza dla mnie śmierć, wiec muszę się zgodzić na podyktowana przez niego cenę.

Zwolennicy wolności gospodarczej argumentują, że sytuacje idealnego monopolu nigdy nie zaistniały, a nawet jeśli zaistniały na jakimś obszarze, to trwały stosunkowo krótko. 
Przyjmijmy, że faktycznie tak było. Co jednak z tego, jeśli sytuacja taka jest teoretycznie możliwa. Czy sytuację, w której jeden z podmiotów nie ma realnej dobrowolności w kształtowaniu relacji ekonomicznej nadal nazwiemy wolnością gospodarczą?
Sam mechanizm wolności gospodarczej nie zabrania pojawiania się podmiotów na tyle silnych, że narzucają swoje warunki wymiany. Co więcej - celem wszystkich graczy jest uzyskanie takiej pozycji (niczym w grze "Monopoly") a nie utrzymywanie stabilności systemu. Stabilność systemu jest w tym ujęciu jedynie ubocznym skutkiem działania wielu podmiotów walczących o dominację. Nie ma jednak gwarancji, że taka względna równowaga będzie stanem wiecznym. Choćby postęp techniczny sprawia, że realne jest pojawienie się technologii umożliwiających monopolizację kluczowych obszarów wymiany.

Powyżej omawiany był przypadek skrajny, gdy odmowa wejścia w relację ekonomiczna oznacza śmierć. Takie sytuacje zdarzają się bardzo rzadko. Bardzo też rzadko zdarzają się sytuacje, gdy pomiędzy podmiotami występuje równowaga. Zazwyczaj jeden z podmiotów jest silniejszy i odstąpienie od transakcji oznacza dla niego mniejszą stratę niż dla drugiego. Akceptacja tej nierównowagi jest istotą wolnego rynku, a subiektywne postrzeganie tej różnicy przez graczy jest podstawą gry negocjacyjnej, w ramach której ustalane są warunki wymiany. 
Problem polega na tym, że większość ludzi dostrzega granicę pomiędzy akceptowalną różnicą w potencjale podmiotów, a otchłanią nadużyć, wykorzystywania, wyzysku, niewolnictwa. Granica ta w sposób naturalny staje się barierą wolności gospodarczej. 
Abstrahując od moralnej oceny wykorzystywania znaczącej nierównowagi sił pomiędzy podmiotami, pojawienie się takiej nierównowagi doprowadzić może do spadku wydajności systemu i do sytuacji, gdy większość podmiotów traci, zamiast zyskiwać, a to z kolei prowadzi do delegitymizacji systemu i jego obalenia. 
Tak więc w interesie graczy korzystających z wolności gospodarczej staje się ograniczenie tejże wolności. Pytanie, czy takie działania uznamy za sposób samoregulacji w ramach systemu "wolności gospodarczej", czy też za jego zaprzeczenie.

Tu dochodzimy do paradoksu rezygnacji z wolności.
Ale zanim rozwinę ten wątek, podam jeszcze druga przyczynę, dla której następuje dobrowolne odejście od wolności gospodarczej.

Wolność gospodarcza w postaci idealnej wymusza ciągły wysiłek nakierowany na nieustającą negocjacje wszelkich warunków wymiany. Podmioty wymiany cały czas badają swoja pozycję negocjacyjną i cały czas renegocjują warunki, bu uzyskać największą możliwą korzyść. Oczywiście w takim świecie nikt nie miałby siły na podejmowanie jakichkolwiek innych działań, niż ciągłe budowanie pozycji negocjacyjnej i ciągła renegocjacja. W którymś momencie musi nastąpić zakończenie negocjacji i ustalenie warunków, które będą obowiązywały na tyle długo, by możliwe były działania związane z realizacją wynegocjowanego kontraktu, pomimo że w trakcie realizacji kontraktu pozycje negocjacyjne obu podmiotów mogą ulegać zmianie. Muszą więc istnieć instytucje, które sankcjonować będą prawidłowość realizacji umów.
By uniknąć wysiłku ciągłych negocjacji wszelkich warunków kontraktu, zazwyczaj w ramach danego społeczeństwa ustala się ogólne warunki wymiany, które nie podlegają negocjacjom. Przyjmują one formę prawa, kodeksów handlowych, przepisów, regulacji, obyczaju. Działanie zgodnie z nimi oznacza dobrowolną rezygnację z wolności dalszej renegocjacji, co prowadzi do paradoksu, do którego za chwilę wrócę.

Istnieje tu także niebezpieczeństwo, że strona nastawiona na ciągłą renegocjacje, odniesie większe korzyści niż strona nastawiona na realizację zadania. W dłuższej perspektywie gorsza moneta wyprze lepszą - wszyscy skupią się tylko na negocjacjach i nie będzie komu wykonywać ustaleń kontraktu, albo "nieustanni negocjatorzy" uzyskają taką przewagę że zniewolą "realizatorów".

I tą drogą znów dochodzimy do paradoksu rezygnacji z wolności.
Na czym ów paradoks polega?
Jeśli zakładamy, że podmioty mają wolność kształtowania relacji ekonomicznych, to znaczy, że mogą także z wolności ekonomicznej zrezygnować, jeśli tylko zechcą. Rezygnacja z pełnej wolności gospodarczej ma miejsce zazwyczaj w obszarach, gdzie nierównowaga podmiotów mogłaby zagrozić stabilności systemu lub gdzie możliwość (a wiec konieczność) renegocjowania warunków kontraktu uniemożliwiałaby sprawą działalność gospodarczą. W praktyce entuzjaści wolności gospodarczej często uznają wszelkiego rodzaju usługi publiczne za nie-sprzeczne z ideą wolności gospodarczej. 
Oznacza to jednak, że możliwy jest przypadek, gdy większość społeczeństwa uzna, że cała gospodarka powinna działać w takim trybie, tak więc paradoksalnie skrajny komunizm, rozumiany jako oddanie wszelkiej wolności w kształtowaniu relacji ekonomicznych państwu, może być kwintesencją wolności gospodarczej. 
W takim ujęciu miarą czy istnieje wolność gospodarcza czy nie, będzie stopień społecznej akceptacji dla istniejącego systemu gospodarczego. Oznacza to jednak, że jedyną miarą wolności gospodarczej będzie demokracja, a nie zakres swobody w kształtowaniu relacji ekonomicznych pomiędzy podmiotami.

Zapraszam do dyskusji