[ZaKotem]

Nie rżnij głupia. Gdyby XIX wieczne niewolnictwo wynikało z warunków ekonomicznych a nie z rasizmu, to dotyczyłoby ludzi wszystkich ras.

To z czego wynikało niewolnictwo w samej Afryce? Rasizm był tylko moralnym usprawiedliwieniem niewolnictwa w sytuacji, gdy stawało się w chrześcijańskim świecie coraz mniej modne. Był lustrzanym odbiciem humanitaryzmu - przedindustrialna cywilizacja nie potrzebowała ani jednego, ani drugiego. Idee pojawiają się, gdy trzeba bronić jakiegoś stanowiska przed przeciwstawnym, a taka sytuacja istnieje w czasie przemian ekonomicznych.

Dlaczego pańszczyzna, mająca wiele cech i funkcje niewolnictwa, nigdy nie zamienila się w prawdziwe niewolnictwo?

Najwyraźniej nie zdążyła, ale ten proces się odbywał. Teoretycznie różnica między chłopem pańszczyźnianym a niewolnikiem jest taka, że niewolnika kupuje się i sprzedaje osobno, jako jednostkę, a chłopa tylko razem z ziemią. Faktycznie w XIX w Rosji można było kupować chłopów bez ziemi, na przesiedlenie. Przekształcenie się pańszczyzny w pełne niewolnictwo zostało zahamowane przez rozwój przemysłu, który był zawsze o wiele bardziej opłacalny niż rolnictwo. Wydajności rosyjskiego rolnictwa nie sposób porównać z amerykańskimi uprawami bawełny lub cukru, trudno było je skapitalizować.